Destigmatisering

Wat is stigmatisering ?

Het woord stigmatisering is afgeleid van het Latijnse woord "stigma" dat "brandmerk" betekent.

Wiktionary geeft ons twee definities van stigmatiseren:

• "Woord of handeling die ertoe leidt dat een beperking of een handicap wordt omgevormd tot een negatief kenmerk van de persoon."
• "Het beschuldigen en mijden van een individu of een groep individuen vanwege hun kenmerken of overtuigingen, die worden gezien als strijdig met de culturele normen van de samenleving waarin zij leven."

Stigmatisering is dus de afwijzing van mensen die als anders worden beschouwd, of zij nu een lichamelijke of geestelijke beperking hebben of op een andere manier verschillen.

Waar komt het stigma vandaan?

Tot de Renaissance waren voorstellingen van waanzin verbonden met het religieuze.

Waanzin werd geïnterpreteerd als "goddelijke straf", "bezeten zijn door een demon", enz.

In de 17e eeuw maakte Descartes onderscheid tussen rede en krankzinnigheid (waanzin).

Aangezien krankzinnigheid geen betrekking had op het lichaam, werd het niet beschouwd als een ziekte (en werden artsen er dus niet bij betrokken).

In diezelfde periode, toen de ellende onder zijn bevolking toenam, liet de Franse koning Lodewijk XIV grote instellingen bouwen voor de zwervers, die hij "algemene ziekenhuizen" noemde.
Voor hem waren "zwervers" al diegenen die het goede verloop van het dagelijkse leven verstoorden: zwervers, criminelen, prostituees, maar ook mensen die aan psychische aandoeningen leden.

Rond 1800 kwam er een keerpunt. De Franse psychiaters Pinel en Esquirol vonden de morele behandeling uit.
Het gesticht werd toen een plaats van zorg in plaats van opsluiting.

Krankzinnigheid werd niet langer als "alomvattend" beschouwd omdat de twee psychiaters opmerkten dat zieke mensen vrij helder konden zijn en perfect konden redeneren buiten de momenten van waanzin. Zij stellen vast dat iedereen op een bepaald ogenblik in zijn leven geestelijke gezondheidsproblemen kan hebben.

Ten tijde van de Franse Revolutie veranderden de idealen. Alle burgers werden nu als gelijk beschouwd, of ze nu rijk of arm, gezond of ziek waren. Een burger kon niet langer worden uitgesloten op grond van het feit dat hij niet voldeed aan alle criteria van "normaliteit".

Waarom worden mensen met psychische aandoeningen gestigmatiseerd?

Mensen met psychische stoornissen zijn het slachtoffer van verschillende vooroordelen:

ze zouden bijvoorbeeld gevaarlijk zijn, gewelddadig, onverantwoordelijk, enz.

Het idee van gevaar komt voort uit het feit dat in het verleden, wanneer een persoon als gek werd beschouwd, hij in een psychiatrisch ziekenhuis werd geplaatst. Deze ziekenhuizen bevonden zich buiten de steden en leken uiterlijk op gevangenissen (opsluiting, cellen, tralies).

Discriminatie van mensen in de geestelijke gezondheidszorg bij het zoeken naar huisvesting of een baan komt ook voort uit deze notie van "gevaar". In het verleden werden patiënten altijd uitgesloten. Helaas is deze tendens nog steeds aanwezig:

"Als ik hem/haar in dienst neem, zal hij/zij de werklast aankunnen?"

"Als ik mijn appartement verhuur aan hem/haar, zal hij/zij mij de huur betalen?"

"Ben ik veilig bij hem/haar?"

Wat is zelfstigma?

Wanneer iemand zijn diagnose te weten komt, kan hij op twee manieren reageren:

• de aandoening ontkennen: 'Ik ben niet gek';
• de aandoening aanvaarden, maar ook alle stereotypen integreren die ermee gepaard gaan (uitsluiting, zich niet in staat voelen om ..., enz.)

Deze tweede reactie wordt "zelfstigmatisering" genoemd.

Dit zelfoordeel kan versterkt worden door de mensen rondom de persoon. Als vrienden en familie ook de stereotypen rond de aandoening aanhangen.

Hoe wordt stigmatisering in de media voorgesteld? 

De media zijn voor het publiek de belangrijkste bron van informatie over psychische aandoeningen. Als zodanig hebben zij de macht om de perceptie van de lezers en kijkers te beïnvloeden.

Sommige artikelen/video's/uitzendingen op radio of televisie gebruiken woordenschat in verband met psychische aandoeningen om als "abnormaal" beschouwd gedrag te definiëren of te rechtvaardigen, bv. een schutter met een psychische aandoening, iemand met schizofrenie bijvoorbeeld, heeft verscheidene mensen gedood.

Sinds juni 2017 bestaat er echter een (Franstalige) gids en lexicon “santé mentale et médias “ samengesteld door een groep professionals, naasten en patiënten uit de geestelijke gezondheidszorg, gecoördineerd door het Centre Franco Basaglia. Dit werk is verspreid onder 3500 journalisten die lid zijn van de AJP (Association de Journalistes Professionnels).

Het Vlaams Expertisecentrum Suïcidepreventie (VLESP) ontwikkelde richtlijnen voor journalisten en zet ze jaarlijks een mediamaker in de bloemetjes met de 'VLESP Media-award'. 

Wat kan men doen tegen stigmatisering?

Om geestelijke gezondheid te "destigmatiseren", d.w.z. om vooroordelen te ontkrachten, zijn grootschalige, gecoördineerde en langdurige campagnes nodig.

Deze bewustmakingscampagnes moeten niet alleen gericht zijn op het grote publiek, maar ook op specifieke doelgroepen (politie, journalisten, politici, enz.).

Sinds 2017 heeft de Koning BoudewijnStichting (KBS) een hele reeks brochures gepubliceerd onder de titel "Goed Gek ?!" op basis van een onderzoek uitgevoerd door het Instituut voor Mediastudies, KULeuven, onder leiding van professor Baldwin Van Gorp.
Deze brochures hebben tot doel de communicatie rond geestelijke gezondheid te verbeteren, zowel vanuit het oogpunt van de zorg, de juridische context, in de media of enige andere communicatie.

Wat doen we op het platform?

Als platform nemen we deel aan publieke evenementen zoals de nationale feestdag, de 20km van Brussel. Wij organiseren ook onze eigen evenementen.

Wij hebben een stand op deze evenementen, of bieden animaties en symposia aan, waardoor wij in direct contact met de burger en de verschillende doelgroepen kunnen staan om :

• vragen te beantwoorden,
• hen gerust te stellen en een luisterend oor te bieden,
• zorgcentra of gezondheidswerkers aan te duiden tot wie ze zich kunnen wenden,
• hen bewust te maken over verschillende aandoeningen d.m.v. informatiebrochures,
• vooroordelen te ontkrachten,
• enz.

​​​Kijk gerust in onze agenda of volg ons nieuws voor komende evenementen.